ข้อมูลทั่วไป

อำเภอกุฉินารายณ์ มีชื่อเดิมคือ "กุดสิมนารายณ์" ที่ว่าการอำเภอตั้งอยู่บ้านกุดสิมหรือบ้านคุ้มเก่า  ตำบลคุ้มเก่า (ในเขตอำเภอเขาวงปัจจุบัน) ได้รับการยกฐานะเป็นเมืองชั้นตรี มีชื่อว่า "กุดสิมนารายณ์" โดยมีพระธิเบศร์วงศา (ท้าวกอ หรือ ราชวงษ์กอ, ต้นตระกูล โทธิเบศร์วงศา) เป็นผู้ดำรงตำแหน่งเจ้าเมืองคนแรก เหตุที่ได้ชื่อว่า "กุดสิมนารายณ์" ก็เนื่องจากที่ตั้งที่ว่าการอำเภอหรือที่ตั้งเมือง มีหนองน้ำแยกจากห้วยเรียกว่า "กุด" และมีศาลาสำหรับประกอบศาสนากิจอยู่กลางน้ำ เรียกว่า "สิม" ต่อมาชาวบ้านได้พบเทวรูปพระนารายณ์ทำด้วยไม้อยู่ในหนองน้ำแห่งนั้น ชาวบ้านจึงเรียกว่า "กุดสิมนารายณ์" และต่อมาได้แผลงไปตามสำเนียงการพูดเป็น "กุฉินา-รายณ์"

แต่เดิมมีเขตการปกครอง 4 ตำบล คือ ตำบลคุ้มเก่า ตำบลเปลือย ตำบลแจนแลน และตำบลชุมพร      ส่วนตำบลนาคู ตำบลภูแล่นช้าง ตำบลคำบง ตำบลไค้นุ่น อยู่ในเขตการปกครองของเมืองภูแล่นช้าง ต่อมาทางราชการได้พิจารณาเห็นว่าเมืองภูแล่นช้างกับเมืองกุดสิมนารายณ์ มีอาณาเขตคับแคบและตั้งอยู่ใกล้กัน จึงได้ยุบเมืองภูแล่นช้างให้ไปตั้งเป็นเมืองใหม่ที่อำเภอยางตลาดในปัจจุบัน แล้วให้รวมอาณาเขตเมืองภูแล่นช้างเข้ากับเมืองกุดสิมนารายณ์ เมื่อประมาณปี พ.ศ. 2445

ครั้นต่อมาเมื่อ พ.ศ. 2454 ทางราชการได้แต่งตั้งหลวงประเวศน์อุทรขันธ์ (ลี มัธยมนันท์) มาดำรงตำแหน่งนายอำเภอ และได้พิจารณาเห็นว่าสภาพท้องที่ทางภูมิศาสตร์ไม่เหมาะสม ทุรกันดาร ทางคมนาคมไม่สะดวก ในฤดูแล้งขาดแคลนน้ำดื่มน้ำใช้มีไข้ป่าชุกชุม ราษฎรทำมาหากินไม่สะดวกจึงได้ย้ายที่ตั้งเมืองมาอยู่ที่บ้านบัวขาว เมื่อปี พ.ศ. 2456 อันเป็นที่ตั้งของอำเภอในปัจจุบัน และเป็นการสิ้นสุดระบบเจ้าเมืองภูไท                   โดยพระธิเบศร์วงศา หรือท้าวกินรี เป็นเจ้าเมืองคนที่สามเป็นเจ้าภูไทคนสุดท้ายที่ได้ปกครองหัวเมือง ในปี พ.ศ. 2474 จังหวัดกาฬสินธุ์ ถูกยุบลงเป็นอำเภอ โดยให้จังหวัดกาฬสินธุ์เดิมทั้งหมดไปขึ้นกับจังหวัดมหาสารคาม รวมทั้งอำเภอกุฉินารายณ์ด้วย จนกระทั่งถึงปี พ.ศ. 2483 หลวงบริหารชนบท (ส่วนบริหารชนบท) ซึ่งเป็นข้าหลวงจังหวัดมหาสารคามได้ขอแบ่งปันเขตจังหวัดใหม่ ระหว่างจังหวัดนครพนมกับจังหวัดมหาสารคาม                   โดยถือเอากึ่งกลางลำน้ำพอง และสันเขาภูพานเป็นเขตแดน จึงได้ตัดโอนหมู่บ้านห้วยแดง บ้านโคกโก่ง                       และบ้านขุมขี้ยาง จากอำเภอคำชะอี จังหวัดนครพนม (ปัจจุบันขึ้นกับจังหวัดมุกดาหาร) มาขึ้นกับ อำเภอ                  กุฉินารายณ์ จังหวัดกาฬสินธุ์

ต่อมาในปี พ.ศ. 2490 ทางราชการได้ยกฐานะอำเภอเมืองกาฬสินธุ์ ขึ้นเป็นจังหวัดกาฬสินธุ์ อำเภอ            กุฉินารายณ์ จึงโอนมาขึ้นกับจังหวัดกาฬสินธุ์ตามเดิม และได้มีการเปลี่ยนแปลงอาณาเขตของตำบลต่าง ๆ                อีกครั้งคือ แบ่งตำบลบัวขาว ออกเป็น 5 ตำบล ได้แก่ ตำบลบัวขาว ตำบลจุมจัง ตำบลกุดหว้า ตำบล                 เหล่าไฮงาม และตำบลหนองห้าง แบ่งตำบลแจนแลน ออกเป็น 2 ตำบล ได้แก่ ตำบลแจนแลน และตำบลสามขา แบ่งตำบลภูแล่นช้าง ออกเป็น 3 ตำบล ได้แก่ ตำบลภูแล่นช้าง ตำบลคำบง และตำบลไค้นุ่น และแบ่งตำบลคุ้มเก่า ออกเป็น 4 ตำบล ได้แก่ ตำบลคุ้มเก่า ตำบลนาคู ตำบลหนองผือ และตำบลสงเปลือย รวม 14 ตำบล จนกระทั่ง เมื่อปี พ.ศ. 2512 ทางราชการได้ยกฐานะตำบลคุ้มเก่าขึ้นเป็นกิ่งอำเภอเขาวงโดยมี ตำบลคุ้มเก่า ตำบลสงเปลือย ตำบลหนองผือ ตำบลภูแล่นช้าง และตำบลนาคู อยู่ในเขตการปกครองของกิ่งอำเภอเขาวง คงเหลือตำบลที่อยู่ในเขตการปกครองของอำเภอกุฉินารายณ์ รวม 9 ตำบล ต่อมาในปี พ.ศ. 2519 ทางราชการตั้งตำบลเหล่าใหญ่ขึ้นอีก 1 ตำบล โดยแยกจากตำบลแจนแลน ต่อมาในปี พ.ศ. 2520 ได้รับอนุมัติให้ตั้งตำบลนาขามขึ้นอีก 1 ตำบล โดยแยกจากตำบลสามขา ในปี พ.ศ. 2521 ได้รับอนุมัติให้จัดตั้งตำบลขึ้นอีก 2 ตำบล คือ ตำบลนาโก แยกออกจากตำบลบัวขาว และตำบลไค้นุ่น แยกจากตำบลนิคมห้วยผึ้ง

ในปี พ.ศ. 2524 ทางราชการได้ยกฐานะตำบลนิคมห้วยผึ้ง ขึ้นเป็นกิ่งอำเภอห้วยผึ้ง มีตำบลนิคมห้วยผึ้ง ตำบลไค้นุ่น และตำบลคำบง ไปขึ้นอยู่ในเขตการปกครองของกิ่งอำเภอห้วยผึ้ง คงเหลือตำบลที่อยู่ในเขตการปกครองของอำเภอกุฉินารายณ์ 10 ตำบล 84 หมู่บ้าน ในขณะนั้น

ปัจจุบัน อำเภอกุฉินารายณ์ จังหวัดกาฬสินธุ์ มีเขตการปกครองทั้งสิ้น 12 ตำบล 145 หมู่บ้าน เทศบาลเมือง 1 แห่ง เทศบาลตำบล 4 แห่ง และองค์การบริหารส่วนตำบล (อบต.) 9 แห่ง นายอำเภอคนปัจจุบัน ชื่อนายเทพรัตน์  ตันตยานนท์ ดำรงตำแหน่ง เป็นลำดับที่ 48 ของผู้ดำรงตำแหน่งนายอำเภอ

อาณาเขตติดต่อ

อำเภอกุฉินารายณ์ ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออก ห่างจากตัวจังหวัดประมาณ 80 กิโลเมตร มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอนาคูและอำเภอเขาวง

ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอคำชะอีและอำเภอหนองสูง (จังหวัดมุกดาหาร)

ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอเมยวดี อำเภอโพนทอง และอำเภอโพธิ์ชัย (จังหวัดร้อยเอ็ด)

ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอดอนจาน อำเภอห้วยผึ้ง และอำเภอนามน

เขตการปกครอง

อำเภอกุฉินารายณ์  แบ่งเขตการปกครองเป็น  1  เทศบาลเมือง  4  เทศบาลตำบล 9 องค์การบริหารส่วนตำบล รวม 145 หมู่บ้าน ประกอบด้วย

เทศบาลเมืองกุฉินารายณ์      9     หมู่บ้าน

เทศบาลตำบลเหล่าใหญ่    12     หมู่บ้าน

เทศบาลตำบลจุมจัง         15     หมู่บ้าน

เทศบาลตำบลนาขาม        17     หมู่บ้าน

เทศบาลตำบลกุดหว้า         7     หมู่บ้าน

อบต.แจนแลน                  9     หมู่บ้าน

อบต.สามขา                  18     หมู่บ้าน

อบต.กุดค้าว                    8     หมู่บ้าน

อบต.นาโก                      9     หมู่บ้าน

อบต.หนองห้าง                 9     หมู่บ้าน

อบต.เหล่าไฮงาม             12     หมู่บ้าน

อบต.นาไคร้                     6     หมู่บ้าน

อบต.สมสะอาด                 7     หมู่บ้าน

อบต.บัวขาว                    7     หมู่บ้าน

จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น          หลังคาเรือน

 

การศึกษา

อำเภอกุฉินารายณ์ จังหวัดกาฬสินธุ์ มีการจัดบริหารการศึกษา ตั้งแต่ระดับอนุบาลถึงระดับอุดมศึกษา

ในปี 2565

โรงเรียนมัธยมศึกษา 

สังกัดองค์การบริหารส่วนจังหวัดกาฬสินธุ์  จำนวน 3 แห่ง

โรงเรียนมัธยมศึกษา 

สังกัดกรมสามัญศึกษา                          จำนวน 4 แห่ง                

โรงเรียนประถมศึกษา

สังกัดสำนักงานการประถมศึกษาแห่งชาติ    จำนวน 55  แห่ง

โรงเรียนเอกชน                                      จำนวน 2 แห่ง

ศูนย์บริการการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย   จำนวน 1 แห่ง

ศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก                                จำนวน 10 แห่ง